خودآگاهی تصویری است که ما از خود داریم و تحت تأثیر نیروهای بسیاری از جمله تعامل ما با افراد مهم زندگیمان است.
خودآگاهی یا خودپنداره نحوه ادراک ما از رفتارها، توانایی ها و ویژگی های منحصر به فرد خود ما است. به عنوان مثال، باورهایی مانند “من دوست خوبی هستم” یا “من فردی مهربان هستم” بخشی از یک خودپنداره کلی است.
نمونه هایی از مهارت خودآگاهی
- چگونه به ویژگی‌های شخصیتی خود نگاه می‌کنید، مثلاً برون گرا یا درون گرا
- نقش های خود را در زندگی چگونه می بینید، یعنی اینکه آیا احساس می کنید والدین، خواهر و برادر، دوست و شریک زندگی، بخش‌های مهمی از هویت شما هستند یا خیر.
- سرگرمی ها یا علایقی که برای احساس هویت شما مهم هستند، مانند علاقه مند به ورزش یا تعلق به یک حزب سیاسی خاص
- در مورد تعاملات خود با جهان چه احساسی دارید، مثلاً اینکه آیا احساس می کنید در حال کمک به جامعه هستید یا خیر
چگونه به خودآگاهی برسیم
ادراک ما از خود مهم است زیرا بر انگیزه ها، نگرش ها و رفتارهای ما تأثیر می گذارد. همچنین بر احساس ما نسبت به فردی که فکر می کنیم هستیم، از جمله اینکه آیا ما شایسته هستیم یا ارزش خود را داریم، تأثیر می گذارد.
زمانی که ما جوان تر هستیم و هنوز در مسیر خودیابی و شکل گیری هویت قرار داریم، خودپنداره تمایل به انعطاف‌پذیری بیشتری دارد. با افزایش سن یاد می گیریم که چه کسی هستیم و چه چیزی برای ما مهم است و در نهایت این تصورات از خود بسیار دقیق تر و منظم تر می شوند.
در ابتدایی ترین حالت، خودآگاهی مجموعه ای از باورهایی است که فرد درباره خود و پاسخ های دیگران دارد. این مسئله، مظهر پاسخ به این سوال است: “من کیستم؟”
اگر می خواهید خودپنداره خود را پیدا کنید، مواردی را فهرست کنید که شما را به عنوان یک فرد توصیف می کند. چه ویژگی هایی دارید؟ چه چیزهایی دوست دارید؟ در مورد خودتان چه احساسی دارید؟
حوزه های اصلی خودآگاهی
بهترین روانشناس در بهترین کلینیک روانشناسی معتقد بود که خودآگاهی از سه بخش مختلف تشکیل شده است:
ناسازگاری و همخوانی خودآگاهی به خود ایده آل
خودآگاهی همیشه با واقعیت همسو نیست. اگر بین این که چگونه خود را (تصویر خود از خود) می‌بینید و کسی که آرزو می کنید (خود ایده آل‌تان) قرار گرفتید ناهماهنگی وجود داشته باشد، تصور شما از خود، ناسازگار و ناهماهنگ است. این ناهماهنگی می تواند بر عزت نفس تأثیر منفی بگذارد.
ناهماهنگی ریشه های اولیه خود را در دوران کودکی دارد. هنگامی که والدین شرایطی را برای محبت خود به فرزندانشان قائل می شوند (فقط در صورتی ابراز محبت کنند که فرزندان از طریق رفتارهای خاص “آن را به دست آورند” و انتظارات والدین را برآورده کنند)، کودکان شروع به تحریف تجربیات خود می کنند که باعث می شود آنها احساس بی ارزشی نسبت به والدین خود کنند.
از سوی دیگر، عشق بی قید و شرط به تقویت همخوانی کمک می کند. کودکانی که چنین عشقی را تجربه می کنند – که به آن عشق خانوادگی نیز گفته می شود – نیازی به تحریف خاطر خود ندارند تا باور کنند که دیگران آنها را همانطور که هستند دوست خواهند داشت و می پذیرند.
انواع خودآگاهی
خودآگاهی مثبت
خودپنداره مثبت، باوری در مورد خود است که به مواجهه موفقیت آمیز با چالش های مختلف زندگی کمک می کند و سپس تأثیر مثبتی بر زندگی دیگران می گذارد. رشد خودآگاهی در کودک، اغلب تحت تأثیر پاسخ دریافتی از بزرگسالان است.
جنبه‌های مختلفی وجود دارد که می تواند بر رشد خودآگاهی ها تأثیر بگذارد، مانند سن، جنسیت، مذهب و سنت ها.
خودآگاهی مثبت به کودک کمک می کند تا احساس اعتماد به نفس داشته باشد و در فعالیت های مختلف مشارکت داشته باشد. همچنین خودپنداره مثبت سلامت روانی و عاطفی را بهبود می بخشد و نقش مهمی در پرورش روابط سازنده دارد.
یک خودپنداره مثبت به ما کمک می کند تا توانایی ها و پتانسیل های خود را بشناسیم و در عین حال در مورد تعهدات و محدودیت های خود واقع بین باشیم.
چرا خودپنداره مثبت مهم است؟
تصور از خود مهم است زیرا نحوه تفکر ما در مورد خود بر احساس ما نسبت به خود و نحوه تعامل ما با دیگران و دنیای اطرافمان تأثیر می گذارد. یک تصویر مثبت از خود می تواند وضعیت جسمی، ذهنی، اجتماعی، عاطفی و معنوی ما را تقویت کند.
خودآگاهی منفی
در یک خودآگاهی منفی، ما تمایل داریم روی شکست ها، ضعف ها و نقص های خود تمرکز کنیم. ما گاهی تحت تاثیر طرد شدن، قضاوت ها و انتقادهای دیگران قرار می گیریم. این نوع خودپنداره به تدریج آنچه را که در مورد خودمان، توانایی هایمان و دنیای اطرافمان باور داریم شکل می‌دهد. از بسیاری جهات، تصور ما از خود تحت تاثیر افرادی است که به نوعی درباره ما اظهار نظر می کنند.
دلایل خوآگاهی منفی
افراد به دلایل مختلف از خود، پندار منفی دارند، از جمله:
- انتظارات ناموفق از والدین در کودکی
- فشار منفی همسالان از طرف دوستان
- روابط ناسالم و شکست خورده
- جدایی یا طلاق
- ترومای حل نشده
- تنهایی
- شرم
- برخی از شرایط اختلال روانی مانند اختلال دوقطبی و افسردگی
نشانه های خودپنداره منفی
از بین بردن خودآگاهی منفی یا عدم اعتماد به نفس به عنوان یک ویژگی شخصیتی یا اشتباه گرفتن آن با فروتنی بسیار آسان است. اما خودپنداره منفی اثرات مخرب بلندمدتی دارد، از اتفاقات در مقیاس کوچکتر مانند، صحبت نکردن در کلاس یا جلسات، تا تهدیدات بلندمدت، مانند مشکلات رابطه یا رفتار آسیب رسان به خود.